Simone de Beauvoir và Nữ Quyền Hiện Sinh: Khám Phá “Giới Tính Hạng Hai”

Simone de Beauvoir (1908-1986) không chỉ là một triết gia hiện sinh lỗi lạc, nhà văn tài năng mà còn là một trong những tiếng nói tiên phong và có ảnh hưởng sâu sắc nhất của phong trào nữ quyền thế kỷ 20. Cùng với Jean-Paul Sartre, bà là nhân vật trung tâm của giới trí thức Pháp và là người đồng sáng lập tạp chí triết học – chính trị danh tiếng Les Temps Modernes. Trước khi tạo nên tiếng vang toàn cầu với công trình đồ sộ Giới tính hạng hai (Le Deuxième Sexe, 1949), bà đã ghi dấu ấn qua các tiểu luận, tiểu thuyết và kịch. Tuy nhiên, chính Giới tính hạng hai mới thực sự là thành tựu đỉnh cao, đặt nền móng triết học vững chắc cho làn sóng nữ quyền thứ hai và trở thành tác phẩm kinh điển mà bất cứ ai quan tâm đến nữ quyền và triết học hiện sinh đều cần tìm đọc. Bài viết này sẽ khám phá tư tưởng nữ quyền hiện sinh độc đáo của Simone de Beauvoir, đặc biệt là những luận điểm cốt lõi trong Giới tính hạng hai, dựa trên phân tích của Thomas Flynn.

Nền Tảng Triết Học Hiện Sinh trong Tư Tưởng De Beauvoir

Tư tưởng nữ quyền của De Beauvoir bắt rễ sâu sắc từ triết học hiện sinh, đặc biệt là luận đề căn bản “hiện hữu đi trước bản chất”. Nếu Sartre khẳng định không có “bản tính người” được định sẵn, thì De Beauvoir mở rộng nguyên lý này sang phân tích về phụ nữ: không có “bản chất nữ tính” tiên thiên nào cả. Con người, dù là nam hay nữ, trước hết tồn tại, hiện diện trong thế giới, và chỉ thông qua hành động, lựa chọn, và tương tác với hoàn cảnh, họ mới kiến tạo nên bản chất của mình.

Bà nhấn mạnh rằng con người luôn tồn tại “trong-hoàn cảnh” (in-situation). Hoàn cảnh này bao gồm các yếu tố sinh học, tâm lý, kinh tế, xã hội, lịch sử… Nó vừa giới hạn lại vừa mở ra những khả thể cho tự do của cá nhân. Hoàn cảnh của phụ nữ, theo De Beauvoir, về cơ bản là hàm hồ và không ổn định, bị định hình bởi các cấu trúc xã hội do nam giới thống trị. Tuy nhiên, hoàn cảnh không phải là số phận định mệnh. Chính trong sự hàm hồ đó, con người có khả năng siêu việt (transcendence), vượt lên trên hoàn cảnh thông qua những lựa chọn tự do và hành động có ý nghĩa.

“Người Ta Không Sinh Ra Là Đàn Bà, Người Ta Trở Thành Đàn Bà”

Đây có lẽ là câu nói trứ danh và cô đọng nhất triết lý nữ quyền của Simone de Beauvoir. Với luận điểm này, bà vạch ra sự khác biệt căn bản giữa giới tính sinh học (sex) – một sự kiện tự nhiên – và giới (gender) – một kiến tạo xã hội (social construct). Việc là nữ giới về mặt sinh học không tự động định nghĩa một người phụ nữ với tất cả những đặc điểm, vai trò, và giới hạn mà xã hội gán cho họ.

De Beauvoir dành phần lớn công trình Giới tính hạng hai để phân tích quá trình lịch sử, văn hóa, xã hội đã “sản xuất” ra người phụ nữ như một “kẻ Khác” (the Other) so với nam giới – vốn được mặc định là chủ thể, là chuẩn mực. Trong các xã hội gia trưởng, phụ nữ bị định vị là đối tượng, là khách thể, là “giới tính hạng hai”, bị định nghĩa không phải bởi chính họ mà trong mối tương quan phụ thuộc vào nam giới. Quá trình xã hội hóa này diễn ra thông qua giáo dục, luật pháp, tôn giáo, phong tục, huyền thoại… dần dần nội tâm hóa những kỳ vọng và giới hạn vào ý thức của chính người phụ nữ, khiến họ chấp nhận vị thế phụ thuộc của mình.

Phê Phán Huyền Thoại “Tính Nữ Vĩnh Cửu”

Một trong những đóng góp quan trọng của De Beauvoir là việc bà mạnh mẽ bóc trần và phê phán “huyền thoại về tính nữ vĩnh cửu” (the myth of the eternal feminine). Huyền thoại này, được duy trì qua nhiều thế kỷ trong văn hóa, nghệ thuật, triết học (như Goethe đề cập trong Faust), dựng nên một hình ảnh lý tưởng hóa và phi thực tế về phụ nữ: thụ động, bí ẩn, thuần khiết, tận tụy, gắn liền với vai trò làm mẹ, làm vợ. Hình ảnh này tương phản hoàn toàn với “bản chất nam” được cho là chủ động, lý trí, sáng tạo.

De Beauvoir chỉ ra rằng huyền thoại này không chỉ sai lầm về mặt triết học (vì phủ nhận tự do và khả năng tự kiến tạo của phụ nữ) mà còn đặt lên vai họ một gánh nặng tâm lý nặng nề bởi tính mâu thuẫn nội tại của nó. Phụ nữ vừa được tôn sùng như nguồn sống, cội nguồn đạo đức (người mẹ, người vợ), lại vừa bị coi là nguy hiểm, cám dỗ, đáng khinh ghét (Eva, Pandora). Huyền thoại này bỏ qua sự đa dạng, phức tạp và những trải nghiệm cụ thể của từng người phụ nữ trong hoàn cảnh riêng của họ. Nó là một công cụ hiệu quả để duy trì trật tự gia trưởng, giới hạn tiềm năng và khát vọng của phụ nữ trong những khuôn mẫu định sẵn. Bằng việc khẳng định không có “bản chất phụ nữ”, De Beauvoir mời gọi một sự giải phóng khỏi những định kiến này.

Kiến Tạo Xã Hội, Áp Bức và Con Đường Giải Phóng

Từ luận điểm giới là một kiến tạo xã hội, De Beauvoir đi đến một kết luận mang tính chính trị sâu sắc: cái gì được kiến tạo về mặt xã hội thì hoàn toàn có thể bị phá hủy hoặc thay đổi về mặt xã hội và chính trị. Sự áp bức phụ nữ không phải là một định mệnh sinh học hay siêu hình, mà là kết quả của các cấu trúc quyền lực gia trưởng cụ thể trong lịch sử. Do đó, việc thay đổi các cấu trúc này là hoàn toàn khả thi.

Tuy nhiên, con đường giải phóng không chỉ đơn giản là thay đổi luật pháp hay cơ cấu kinh tế. Nó đòi hỏi sự nhận thức và hành động từ chính các cá nhân. De Beauvoir, cũng như các nhà hiện sinh khác, nhấn mạnh vai trò của tự do và trách nhiệm cá nhân. Ngay cả trong những hoàn cảnh bị áp bức nặng nề nhất (“sức mạnh của hoàn cảnh”), con người vẫn có khả năng lựa chọn thái độ và hành động. Mỗi cá nhân, dù là nam hay nữ, đều có phần trách nhiệm trong việc duy trì hoặc phá vỡ hệ thống gia trưởng.

Việc giải phóng phụ nữ, theo De Beauvoir, không nhằm mục đích biến phụ nữ thành nam giới hay xóa bỏ sự khác biệt giới tính. Mục tiêu là xây dựng một xã hội nơi cả nam và nữ đều được công nhận là những chủ thể tự do, bình đẳng, có khả năng tự định nghĩa bản thân và theo đuổi những dự phóng của riêng mình. Đó là một xã hội dựa trên “tình anh em” (fraternity) đích thực, nơi sự khác biệt không còn là cơ sở cho sự áp bức.

Đánh Giá Chung về Tư Tưởng Nữ Quyền Hiện Sinh của De Beauvoir

Simone de Beauvoir đã thực hiện một cuộc cách mạng trong tư duy về giới và nữ quyền bằng cách áp dụng lăng kính triết học hiện sinh vào việc phân tích vị thế lịch sử và xã hội của phụ nữ. Giới tính hạng hai không chỉ là một công trình phân tích sâu sắc về nguồn gốc và cơ chế của sự áp bức giới mà còn là một lời kêu gọi mạnh mẽ đến hành động giải phóng.

Những khái niệm cốt lõi như “giới là kiến tạo xã hội”, “phụ nữ là kẻ Khác”, việc phê phán “huyền thoại tính nữ vĩnh cửu” đã trở thành những công cụ lý luận sắc bén cho các nhà nữ quyền và các nhà nghiên cứu giới sau này. Bà chỉ ra rằng tự do không phải là một món quà được ban tặng mà là một cuộc chinh phục không ngừng nghỉ, đòi hỏi sự thay đổi cả về cấu trúc xã hội lẫn ý thức cá nhân. Tư tưởng của bà vẫn còn nguyên giá trị, tiếp tục soi đường cho cuộc đấu tranh vì bình đẳng giới và giải phóng con người trong thế kỷ 21.

Tài liệu tham khảo

Để hiểu sâu hơn về những luận điểm đột phá của Simone de Beauvoir, bạn đọc nên tìm đến tác phẩm gốc:

1. Simone de Beauvoir, Le Deuxième Sexe (1949). Các bản dịch tiếng Anh (The Second Sex) và tiếng Việt uy tín cũng là nguồn tham khảo quan trọng.
2. Thomas Flynn. 2016. “Thuyết hiện sinh và tư tưởng xã hội.” Đinh Hồng Phúc dịch. Tạp chí Văn hóa Nghệ An, số 312 (10.3.2016) và số 313 (25.3.2016) (Nguồn tham khảo cho bài viết này).

Tìm đọc tác phẩm của Simone de Beauvoir

Việc tìm đọc trực tiếp các tác phẩm của Simone de Beauvoir, đặc biệt là Giới tính hạng hai, là cách tốt nhất để tiếp cận tư tưởng phức tạp và giàu sức gợi của bà. Bạn có thể tìm mua các bản sách giấy được xuất bản tại Việt Nam hoặc các bản dịch uy tín. Bên cạnh đó, việc tìm kiếm các tài liệu phân tích, bài nghiên cứu về “Giới tính hạng hai” dưới dạng PDF cũng có thể là một nguồn tham khảo hữu ích cho quá trình học tập và nghiên cứu sâu hơn về triết học nữ quyền hiện sinh. Hãy ưu tiên các nguồn tài liệu học thuật và các bản dịch có chất lượng để đảm bảo tính chính xác của thông tin.

TẢI SÁCH PDF NGAY