Contents
Trong kho tàng binh pháp cổ kim, câu nói “Ba mươi sáu kế, chạy là kế hay nhất” đã trở nên quen thuộc với nhiều người. Đây được coi là kế cuối cùng trong Tam thập lục kế – 36 kế câu người (PDF), thường được cho là của Tôn Tử trong “Tôn Tử Binh Pháp”. Đa số các nhà bình giải khi luận về kế này thường cho rằng, khi lực lượng không đủ để đối đầu trực diện, việc rút lui (“chạy”) là phương án tối ưu để bảo toàn sức mạnh, chờ đợi thời cơ phản công sau này. Tuy nhiên, nếu chỉ hiểu một cách đơn giản như vậy, có lẽ chúng ta chưa thực sự thấu triệt được tầm nhìn chiến lược của một trong những nhà quân sự lỗi lạc nhất lịch sử.
Thật vậy, nếu “chạy” chỉ đơn thuần là hành động tháo lui khi yếu thế, một điều mà bất kỳ ai, từ trẻ nhỏ đến người lớn, đều có thể tự nhận ra qua trải nghiệm, thì liệu có cần đến một bậc thầy binh pháp như Tôn Tử để chỉ dạy? Câu nói “Ba mươi sáu kế, chạy là kế hay nhất” (tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách) mang một hàm ý sâu sắc hơn nhiều. “Chạy” ở đây được xem là kế sách ưu việt nhất trong toàn bộ 36 kế, vượt trên cả những mưu kế lừng danh như dương đông kích tây, điệu hổ ly sơn, nhất tiễn hạ song điêu, mỹ nhân kế, hay khích tướng kế. Vậy, điều gì làm nên sự cao siêu của kế “chạy”?
“Chạy” không chỉ là kế cuối cùng
Trước hết, cần phải hiểu rằng “chạy” trong “tẩu vi thượng sách” không phải là kế đường cùng khi không còn sức chiến đấu. Nó là kế sách hay nhất, đứng đầu trong 36 kế binh pháp. Điều này có nghĩa là “chạy” ẩn chứa một tầng ý nghĩa chiến lược vượt trội, không chỉ giới hạn ở việc tháo lui đơn thuần.
Ý nghĩa cao siêu của “Tẩu vi thượng sách”
Bản chất của “chạy” ở đây chính là hành động chủ động tránh né giao tranh, bất kể tương quan lực lượng mạnh hay yếu. Đây là sự lựa chọn chiến lược nhằm đạt được những mục tiêu lớn hơn.
Tránh xung đột, kiến tạo hòa bình
Mục tiêu đầu tiên và quan trọng nhất của “chạy” là tránh để xảy ra chiến tranh, tạo điều kiện giải quyết các vấn đề thông qua các biện pháp hòa bình. Tôn Tử trong “Tôn Tử Binh Pháp” (chương 3: Mưu công) đã chỉ rõ: “Trong phép dụng binh, làm cho cả nước địch khuất phục trọn vẹn là thượng sách, đánh nó là kém hơn.”
Điều này có nghĩa là, chiến thắng vẻ vang nhất là chiến thắng mà không cần dùng đến gươm đao. Đó là thắng lợi đạt được bằng các phương thức hòa bình như phô trương thực lực, ngoại giao, đàm phán, dùng đạo đức để thuyết phục, hoặc các biện pháp phi quân sự khác. Để có thể theo đuổi chiến thắng bằng con đường hòa bình, khi đối phương gây hấn, việc chủ động “chạy” – tức là nhẫn nhịn, không đối đầu trực tiếp – sẽ tạo ra không gian và thời gian cần thiết để triển khai các biện pháp hòa bình đó. Chính vì vậy, “tẩu vi thượng sách” – chạy là kế hay nhất.
“Chạy” là chuyển động biến hóa trong tác chiến
Ngay cả trong trường hợp buộc phải giao chiến, nếu thực lực hai bên tương đương, việc trực diện đối đầu với mũi nhọn tấn công của địch thường là hạ sách, vì dễ dẫn đến tổn thất nặng nề. Phương pháp tác chiến hiệu quả hơn thường là tránh mũi nhọn đó, tức là “chạy”, để rồi phản công từ một hướng khác bất ngờ hơn, chẳng hạn như đánh vào bên sườn của địch (tương tự như dương đông kích tây). Hoặc “chạy” để dụ địch rời xa vị trí phòng thủ vững chắc ban đầu của chúng (tương tự như điệu hổ ly sơn).
Hơn nữa, “chạy” còn là cách để chuyển hóa thế trận từ tĩnh sang động, tạo ra sự biến ảo khôn lường (như du long chuyển phượng – dời rồng đổi phượng). Hoặc thậm chí là biến cái không có lợi thành có lợi, ví dụ như khi địch phòng thủ kín kẽ không có sơ hở (vô), việc ta “chạy” có thể khiến địch chủ quan tiến công, để lộ sơ hở (hữu), tạo cơ hội cho ta tấn công (vô trung sinh hữu). “Chạy”, trong trường hợp này, chính là sự chuyển động linh hoạt, biến hóa không ngừng.
Ứng dụng “kế chạy” trong đời sống
Như vậy, dù mục tiêu là duy trì hòa bình hay để thực hiện các chiến thuật tác chiến biến ảo, “chạy” luôn giữ vai trò nền tảng. Trong cuộc sống cũng vậy, đôi khi việc chủ động “chạy” – tức là tạm thời tránh né, thay đổi phương pháp, tìm một hướng đi khác – không phải là hèn nhát, mà là một biểu hiện của trí tuệ và sự linh hoạt. Đừng ngần ngại “chạy” khi cần thiết, bởi đó có thể là thượng sách dẫn đến thành công.
Tam Thập Lục Kế, mặc dù thường được gắn liền với Tôn Tử và tác phẩm kinh điển “Tôn Tử Binh Pháp”, thực chất là một tập hợp các mưu kế được các nhà bình giải đời sau tổng hợp và đưa vào phần phụ lục. Tuy nhiên, tinh thần và triết lý quân sự sâu sắc của Tôn Tử vẫn thấm nhuần trong từng kế sách, đặc biệt là sự đề cao trí tuệ và mưu lược hơn là sức mạnh đơn thuần.
Review sách
Bài viết này đã làm sáng tỏ một góc nhìn sâu sắc hơn về kế “tẩu vi thượng sách” trong Tam thập lục kế – 36 kế câu người (PDF). Thay vì chỉ xem “chạy” là hành động bất đắc dĩ của kẻ yếu, chúng ta nhận ra đây là một chiến lược chủ động, đầy trí tuệ.
Những điểm chính bao gồm:
- “Chạy” là kế sách hàng đầu, không phải kế cuối cùng.
- Mục đích của “chạy” là để tránh xung đột không cần thiết, ưu tiên giải pháp hòa bình.
- Trong tác chiến, “chạy” là nền tảng của sự biến hóa, tạo ra lợi thế và cơ hội chiến thắng bằng mưu lược thay vì đối đầu trực diện gây tổn thất.
Hiểu đúng và vận dụng được tinh thần của “tẩu vi thượng sách” không chỉ hữu ích trong lĩnh vực quân sự mà còn có giá trị tham khảo trong nhiều khía cạnh của cuộc sống, giúp chúng ta đưa ra những quyết định sáng suốt hơn.
Tài liệu tham khảo
(1) Tôn Tử. Tôn Tử Binh Pháp. (Thông tin này dựa trên chú thích của bài viết gốc, bạn đọc có thể tìm kiếm các bản dịch và bình giải uy tín để tìm hiểu sâu hơn).
Download Tam thập lục kế – 36 kế câu người (PDF)
Để tìm hiểu chi tiết hơn về toàn bộ 36 kế sách mưu lược này, bạn có thể tìm và tải về tài liệu Tam thập lục kế – 36 kế câu người (PDF) từ các nguồn chia sẻ sách uy tín.