Chúng Ta Đang Sống Vì Điều Gì? – Bài Pháp Sayadaw U Jotika

Bài pháp được giảng bởi Thiền sư Sayadaw U Jotika vào ngày 13/04/1997 tại Úc, bản dịch Việt bởi Việt Hùng.

Đây là một câu hỏi nền tảng mà có lẽ ai trong chúng ta cũng từng tự vấn: “Chúng ta đang sống vì điều gì?” Thiền sư Sayadaw U Jotika đã suy ngẫm về đề tài này trong nhiều năm và chia sẻ những chiêm nghiệm sâu sắc trong bài pháp thoại này. Câu hỏi này tương đương với việc tự hỏi: “Tôi thực sự yêu thích làm điều gì?” Bởi lẽ, khi biết rõ điều mình thực sự yêu thích, ta sẽ tìm thấy mục đích sống. Nếu không trả lời được những câu hỏi này, cuộc đời có thể trở nên vô nghĩa, thiếu đi phương hướng. Hiểu được chúng ta đang sống vì điều gì là vô cùng quan trọng để có một cuộc sống ý nghĩa và trọn vẹn. Bài pháp này không chỉ là lời giải đáp mà còn là một khung sườn tham khảo quý giá cho hành trình cuộc đời của mỗi người, đặc biệt là những ai đang ở ngưỡng cửa tuổi trung niên.

Các Giai Đoạn Cuộc Đời và Sự Thay Đổi Giá Trị

Hành trình cuộc sống của chúng ta trải qua nhiều giai đoạn, và ở mỗi giai đoạn, những giá trị và ưu tiên lại có sự thay đổi rõ rệt.

Từ Sinh Tồn đến Các Mối Quan Hệ

Khi mới chào đời, điều quan trọng nhất đối với một sinh linh bé nhỏ là sự tồn tại, là sống sót. Không có mục đích nào khác ngoài việc được ăn, ngủ và được chăm sóc bởi cha mẹ. Dần dần, khi các giác quan phát triển, đứa trẻ bắt đầu tò mò về thế giới xung quanh. Chúng nhận biết được gương mặt và giọng nói của mẹ, cảm nhận sự an toàn và ấm áp từ vòng tay cha mẹ.

Lúc này, các mối quan hệ trở nên thiết yếu. Không chỉ cần thức ăn, chúng ta cần sự kết nối, sự tương tác. Một đứa trẻ cần được nói chuyện, dù chưa hiểu ngôn ngữ, cần cảm nhận được tình yêu thương, sự mong muốn và coi trọng. Nếu thiếu đi những mối quan hệ tốt đẹp này, chúng ta không thể phát triển thành một con người hoàn chỉnh. Sự nuôi dưỡng về mặt tinh thần qua các mối quan hệ cũng quan trọng không kém gì thực phẩm vật chất.

Khám Phá, Sáng Tạo và Học Cách Tương Tác

Khi lớn hơn một chút, cơ thể cứng cáp hơn, chúng ta bắt đầu khám phá thế giới xung quanh bằng những bước chân chập chững. Chúng ta không thể ngồi yên một chỗ. Nhu cầu vận động, sử dụng tay chân, phát triển các tiềm năng thể chất là rất tự nhiên và cần thiết. Việc khám phá không gian quanh nhà, chơi đùa với anh chị em hoặc bạn bè đồng trang lứa trở nên quan trọng.

Mối quan hệ với bạn bè cùng tuổi giúp chúng ta học hỏi nhiều điều. Chúng ta học cách chia sẻ đồ chơi, nhưng đôi khi cũng bộc lộ sự ích kỷ. Chúng ta học cách đấu tranh cho bản thân một cách công bằng, học cách khẳng định mình và tôn trọng giới hạn của người khác. Chúng ta học cách hợp tác, bởi nếu không, sẽ chẳng có ai chơi cùng.

Trong quá trình tương tác, đôi khi chúng ta làm tổn thương người khác và cũng bị người khác làm tổn thương. Chúng ta học cách làm hòa, tha thứ và duy trì mối quan hệ ngay cả khi có xung đột. Bài học này giúp chúng ta trở nên cao thượng hơn, hiểu rằng mối quan hệ là cần thiết dù đôi khi có những va chạm.

Bước Ngoặt Đến Trường và Kỷ Luật

Một thay đổi lớn lao xảy ra khi chúng ta bắt đầu đi học. Từ môi trường gia đình được yêu thương, chiều chuộng, chúng ta bước vào một môi trường có quy tắc, có thời khóa biểu. Chúng ta không thể ngủ hay chơi bất cứ khi nào mình muốn nữa. Thay vào đó, phần lớn thời gian là dành cho học tập và sự chú ý.

Đây là lúc chúng ta học về kỷ luật – làm những điều tốt cho hiện tại và cả tương lai, dù có thể không thích thú ngay lập tức. Chúng ta học cách hạn chế bản thân, học cách chờ đợi. Hạn chế không phải là tiêu cực, mà là một kỹ năng cần thiết để trưởng thành. Kỷ luật giúp chúng ta trì hoãn sự thỏa mãn tức thời để đạt được lợi ích lâu dài.

Tuổi Dậy Thì: Khẳng Định Bản Thân và Trách Nhiệm

Tuổi dậy thì (teen) mang đến những thay đổi lớn về thể chất và tâm lý. Đôi khi chúng ta cảm thấy bối rối, sợ hãi trước những biến đổi bên trong mà không hiểu rõ. Đây là giai đoạn chúng ta bắt đầu muốn khẳng định bản thân, muốn có tiếng nói riêng, muốn độc lập.

Sự “nổi loạn” ở tuổi này thực chất là một dấu hiệu tích cực của quá trình học cách tự đứng trên đôi chân mình, tự ra quyết định. Chúng ta không còn răm rắp nghe lời như khi còn nhỏ mà bắt đầu hình thành ý kiến, sở thích riêng. Tuy nhiên, đi đôi với sự độc lập là trách nhiệm. Cha mẹ cần khéo léo hướng dẫn con trẻ hiểu rằng tự do cần gắn liền với trách nhiệm, giúp con học cách tự chăm sóc bản thân và đưa ra những quyết định đúng đắn. Giai đoạn này, giá trị quan trọng nhất là học cách trở nên độc lập và có trách nhiệm.

Rời Gia Đình, Học Đại Học và Những Lựa Chọn Đầu Đời

Sau trung học, nhiều người rời xa gia đình để học đại học hoặc cao đẳng ở một thành phố khác. Đây là lúc chúng ta thực sự tự do, không còn sự giám sát trực tiếp của cha mẹ. Nếu chưa học được cách tự kỷ luật và có trách nhiệm, giai đoạn này tiềm ẩn nhiều rủi ro, có thể dẫn đến những sai lầm nghiêm trọng.

Trong môi trường mới, chúng ta tiếp tục học cách xây dựng mối quan hệ, tìm kiếm bạn bè, và có thể là tìm kiếm người bạn đời. Đây cũng là lúc chúng ta phải đối mặt với những lựa chọn quan trọng về học tập, sự nghiệp và các mối quan hệ cá nhân. Đáng tiếc là không có trường lớp nào dạy chúng ta cách chọn bạn đời phù hợp hay cách làm cha mẹ tốt. Chúng ta thường phải tự học hỏi qua trải nghiệm, và đôi khi là cả những sai lầm.

Lập Gia Đình, Sự Nghiệp và Những Ước Mơ Ban Đầu

Sau khi tốt nghiệp, chúng ta bước vào giai đoạn xây dựng sự nghiệp, kiếm tiền, kết hôn, mua nhà, sinh con. Chúng ta theo đuổi những ước mơ đã ấp ủ từ thời trẻ: thành công, hạnh phúc, một cuộc sống đủ đầy. Đây là những mục tiêu rất tự nhiên và phổ biến.

Tuy nhiên, cuộc sống không phải lúc nào cũng như mơ. Một số người đạt được mục tiêu, nhưng nhiều người khác lại cảm thấy thất vọng khi hiện thực không như kỳ vọng. Việc lựa chọn bạn đời cũng đầy thử thách, sự si mê ban đầu có thể dẫn đến những quyết định sai lầm nếu chúng ta chưa đủ trưởng thành về mặt tâm lý. Tỷ lệ ly hôn cao ở nhiều nơi là một minh chứng cho sự khó khăn này.

Tuổi Trung Niên: Khoảnh Khắc Nhìn Lại và Tái Định Hướng

Khi bước vào độ tuổi 40, 50, nhiều người đã đi được nửa chặng đường đời. Con cái có thể đã lớn và rời xa gia đình. Đây là thời điểm quan trọng để nhìn lại hành trình đã qua và định hướng cho tương lai.

Khủng Hoảng Tuổi Trung Niên và Sự Mất Phương Hướng

Tuổi trung niên (thường được xem là từ khoảng 35-40 trở đi) là một giai đoạn tâm lý cực kỳ quan trọng. Cuộc sống không còn là “buổi sáng” đầy hứng khởi mà đã chuyển sang “buổi chiều”, mặt trời bắt đầu đi xuống. Nhiều người cảm thấy sợ hãi khi nhận ra mình đã già đi mà vẫn chưa thực sự “học được cách sống”.

Những mục tiêu thời trẻ như học vấn, sự nghiệp, gia đình, hưởng thụ thú vui vật chất dường như đã đạt được hoặc không còn hấp dẫn như trước. Tuy nhiên, thói quen cũ vẫn níu kéo chúng ta tiếp tục làm những việc đã quen thuộc, dù không còn tìm thấy niềm vui hay ý nghĩa thực sự trong đó. Nhiều người cảm thấy mất động lực, trống rỗng, dù bề ngoài có vẻ thành công và đầy đủ. Đây là “khoảnh khắc mở ra quan trọng”, đòi hỏi chúng ta phải đánh giá lại các giá trị và tìm kiếm một ý nghĩa sâu sắc hơn cho cuộc sống.

Câu Chuyện Về Vị Bác Sĩ Tìm Lại Ý Nghĩa

Thiền sư U Jotika kể về một người bạn bác sĩ người Canada. Anh ta có mọi thứ mà người đời ao ước: thông minh, đẹp trai, gia đình giàu có, học vấn cao, sự nghiệp thành công rực rỡ, vợ đẹp, nhà lớn, xe sang. Tuy nhiên, khi bước vào tuổi 40, anh dần mất đi động lực làm việc. Công việc trở thành một thủ tục lặp đi lặp lại nhàm chán. Anh không còn cảm thấy thoả mãn hay vui thú.

Dần dần, anh mất hứng thú với mọi thứ, kể cả gia đình. Anh rơi vào trạng thái trầm cảm, dù có đủ đầy vật chất. Anh cảm thấy bị mắc kẹt mà không hiểu tại sao. Cuối cùng, anh bỏ việc, ly hôn vợ, bán hết tài sản và bắt đầu cuộc sống lang thang, thử nghiệm mọi thứ, kể cả trở thành hippie, dùng chất gây nghiện, sống luộm thuộm. Anh cảm thấy ngán ngẩm với văn hóa vật chất phương Tây và tìm về phương Đông.

Tại đây, nhờ lời khuyên của một người bạn, anh thử tham gia một khóa thiền Vipassana 10 ngày. Ban đầu rất khó khăn, nhưng sau vài ngày, tâm anh dần định tĩnh. Anh trải nghiệm được những khoảnh khắc bình yên sâu lắng, điều mà anh chưa từng cảm nhận trước đây. Anh nhận ra đây mới là tự do thực sự – sự bình yên bên trong tâm hồn, không phụ thuộc vào hoàn cảnh bên ngoài.

Anh tiếp tục hành thiền trong nhiều năm, phát triển tuệ giác sâu sắc về bản chất của tâm, của hạnh phúc và khổ đau. Khi thực hành thiền tâm từ, nghĩ về người vợ cũ, anh cảm nhận sâu sắc nỗi đau và sự cô đơn của cô ấy. Lòng trắc ẩn và tình thương yêu nảy nở. Anh quyết định trở về, tìm gặp vợ cũ, chân thành chia sẻ và xin lỗi. Họ tái hôn, nhưng lần này không phải vì si mê mà vì lòng trắc ẩn, sự thấu hiểu và tình bạn thực sự.

Anh quay lại với công việc bác sĩ, nhưng thái độ đã hoàn toàn thay đổi. Anh không còn làm việc chỉ vì tiền mà muốn thực sự giúp đỡ bệnh nhân, lắng nghe, thấu hiểu và trị liệu toàn bộ cuộc đời họ, không chỉ bệnh tật thể xác. Anh còn hướng dẫn bệnh nhân thực hành chánh niệm. Cuộc sống của anh trở nên cân bằng giữa làm việc và thực hành tâm linh, và anh tìm thấy sự mãn nguyện thực sự.

Câu chuyện này cho thấy, sự mãn nguyện không đến từ việc sở hữu vật chất mà đến từ thái độ đúng đắn, từ động lực xuất phát từ lòng từ bi, yêu thương thay vì sự ích kỷ.

Tu Dưỡng Trí Tuệ: Mục Đích Cao Cả Hơn Ở Nửa Sau Cuộc Đời

Khi đã đi qua nửa đầu cuộc đời với những mục tiêu thuộc về bản năng tự nhiên (sinh tồn, duy trì nòi giống, kiếm tiền, địa vị xã hội), nửa sau cuộc đời đòi hỏi chúng ta hướng đến một mục đích cao cả hơn: tu dưỡng trí tuệ và phát triển các phẩm chất tâm linh.

Vượt Lên Bản Tính Tự Nhiên

Lập gia đình là bản tính tự nhiên, nhưng đối xử với bạn đời bằng sự tử tế, yêu thương, tôn trọng, chân thành thực sự lại là sự tu dưỡng trí tuệ. Kiếm tiền là cần thiết, nhưng làm việc với tâm từ, với mong muốn giúp đỡ người khác thay vì chỉ vì lợi ích cá nhân mới mang lại sự mãn nguyện sâu sắc. Sự tu dưỡng trí tuệ là quá trình thuần hóa dần phần “thú tính” (ích kỷ, tham lam, sân hận) bên trong và phát triển những phẩm chất cao thượng như lòng từ bi, trí tuệ, sự kiên nhẫn, bao dung.

Trở Thành Tấm Gương và Trao Truyền Giá Trị

Ở tuổi trung niên và lớn hơn, chúng ta có trách nhiệm trở thành tấm gương tốt cho thế hệ trẻ. Chúng ta cần tu dưỡng bản thân trước, sau đó mới có thể chia sẻ, truyền đạt những giá trị tốt đẹp, những kinh nghiệm sống quý báu cho con cháu và cộng đồng. Nếu không, sự tu dưỡng trí tuệ sẽ mai một, và xã hội sẽ trở nên ích kỷ, hung hăng hơn.

Tầm Quan Trọng Của Thực Hành Tâm Linh

Để đạt được mục đích đầu tiên (vật chất, xã hội), chúng ta có sự hỗ trợ từ giáo dục, xã hội. Nhưng để đạt được mục đích thứ hai (tu dưỡng trí tuệ), chúng ta thường có rất ít sự trợ giúp. Các cộng đồng thực hành tâm linh, như thiền viện hay các nhóm tu học, đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ chúng ta trên con đường này.

Chúng ta cần dành nhiều thời gian, công sức và cả nguồn lực vật chất một cách hợp lý cho việc phát triển đời sống nội tâm. Đây không phải là mục đích ích kỷ mà là sự đầu tư cho hạnh phúc bền vững của chính mình và góp phần xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn.

Bài pháp này chỉ là những gợi ý. Để thực sự hiểu và cảm nhận được ý nghĩa sâu sắc của nó, chúng ta cần áp dụng những ý tưởng này vào chính cuộc sống của mình, chiêm nghiệm và thực hành. Ý nghĩa thực sự không nằm trong lời nói mà nằm trong trải nghiệm sống động của mỗi người. Hãy chú ý hơn, thực hành chăm chỉ hơn để phát triển các phẩm tính cao thượng và tìm thấy câu trả lời cho câu hỏi “Chúng ta đang sống vì điều gì?” trong chính hành trình của mình.

Tham Khảo Thêm

• Bài gốc tiếng Anh: Dhamma talk: What are we living for?
• Các bài viết liên quan:
  • Hạnh phúc dưới lăng kính Phật giáo
  • Những nguyên lý để sống hạnh phúc

Tải Ebook “Chúng Ta Đang Sống Vì Điều Gì?” PDF, EPUB

Để nghiền ngẫm sâu hơn về bài pháp ý nghĩa này, mời bạn tải về ebook miễn phí dưới các định dạng sau:

• Google Play: https://tinyurl.com/2p9hbkkp
• Apple Book: http://books.apple.com/us/book/id6503229378
• Định dạng EPUB: https://saigonmeditationproject.org/wp-content/uploads/2022/10/chung-ta-dang-song-vi-dieu-gi.epub_.zip
• Định dạng PDF: https://saigonmeditationproject.org/wp-content/uploads/2024/11/Chung-ta-dang-song-vi-dieu-gi.pdf

TẢI SÁCH PDF NGAY