Contents
Việt Nam đang trong giai đoạn đô thị hóa mạnh mẽ, đầy khát vọng xây dựng và phát triển các đô thị theo nhiều xu hướng tiên tiến như đô thị xanh, sinh thái, bền vững, thông minh, và ứng phó với biến đổi khí hậu. Công cuộc này đang được hỗ trợ bởi sự tiến bộ của công nghệ và kỹ thuật số. Tuy nhiên, bức tranh tổng thể cho thấy kiến trúc thượng tầng, bao gồm nền tảng chính trị – xã hội từ thể chế, thiết chế quản lý, cơ chế chính sách, pháp luật và cơ sở dữ liệu, vẫn còn thiếu đồng bộ và yếu kém. Bên cạnh đó, hệ thống hạ tầng cơ sở kỹ thuật cũng chưa có sự kết nối và chia sẻ hiệu quả. Điều này đặt ra một vấn đề cốt lõi: để phát triển đô thị theo hướng thông minh thành công, Việt Nam không thể chỉ đơn thuần áp dụng kinh nghiệm quốc tế mà cần nhận diện rõ các rào cản và hạn chế nội tại. Từ đó, cần xác định chiến lược, giải pháp và lộ trình phù hợp, nhằm hài hòa giữa hiện đại hóa và phát triển bền vững, đồng thời cân bằng các mục tiêu kinh tế, xã hội và môi trường. Trong đó, việc hoàn thiện đồng bộ các thiết chế chính trị, văn hóa và các vấn đề thuộc lĩnh vực xã hội học đô thị đóng vai trò đặc biệt quan trọng, tạo nên giá trị cốt lõi cho khái niệm Văn Hóa đô Thị PDF – một nguồn tài nguyên kiến thức hữu ích cho những ai quan tâm đến sự phát triển này.
Kinh nghiệm phát triển đô thị thông minh trên thế giới
Trên phạm vi toàn cầu, tồn tại nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm đô thị thông minh (ĐTTM). Tuy nhiên, điểm chung cốt lõi là việc ứng dụng công nghệ và kỹ thuật số để tối ưu hóa hoạt động đô thị, cung cấp tiện ích và dịch vụ một cách thuận lợi, an toàn và chính xác. Điều này dựa trên việc tích hợp và chia sẻ dữ liệu giữa chính quyền và cư dân, đồng thời liên quan chặt chẽ đến các thiết chế xã hội, văn hóa và xã hội học đô thị.
Trung Quốc
Trung Quốc đang đầu tư mạnh mẽ vào quá trình chuyển đổi số hóa các thành phố của mình. Với phương pháp tiếp cận từ trên xuống, nhà nước đã huy động hiệu quả các ngành công nghiệp và nguồn lực để thúc đẩy mục tiêu phát triển thành phố thông minh (TPTM) quốc gia. Thông qua quan hệ đối tác công tư và đổi mới công nghệ có trọng tâm, Trung Quốc đã xây dựng nền tảng hạ tầng TPTM, áp dụng rộng rãi cho nhiều đô thị lớn và các ngành liên quan.
Những tiến bộ vượt bậc trong công nghệ chuỗi khối (blockchain), trí tuệ nhân tạo (AI), học máy, 5G và phương tiện năng lượng mới trong nhiều thập kỷ qua đã biến nhiều khu vực ở Trung Quốc thành các TPTM. Thành tựu này chủ yếu đến từ các sáng kiến đổi mới công nghệ do nhà nước dẫn dắt cùng với sự tham gia của các doanh nghiệp công và tư. Thượng Hải, Hàng Châu, Thâm Quyến và Bắc Kinh là những thành phố tiên phong, cung cấp mô hình chi tiết về hạ tầng TPTM cho các thành phố cấp thấp hơn.
Khác với mô hình TPTM phương Tây thường áp dụng cách tiếp cận từ dưới lên, các TPTM của Trung Quốc chủ yếu theo hướng từ trên xuống, với vai trò chủ đạo của chính quyền trung ương trong việc phát triển và triển khai. Các tập đoàn công nghệ hàng đầu trong nước như Alibaba, Tencent, Didi Chuxing, Baidu và Huawei cũng đóng góp đáng kể bằng cách tích hợp công nghệ của họ vào mục tiêu TPTM quốc gia.
Kế hoạch 5 năm lần thứ 12 (2011) của Trung Quốc đã đặt mục tiêu phát triển “các thành phố kỹ thuật số”, thúc đẩy xây dựng cơ sở hạ tầng CNTT thế hệ mới. Các kế hoạch 5 năm tiếp theo đã tập trung vào phát triển TPTM, đầu tư nguồn lực lớn vào đổi mới công nghệ và quan hệ đối tác công tư, bao gồm 5G, AI, phương tiện năng lượng mới, điện toán đám mây, chuỗi khối và IoT. Tất cả những công nghệ này đóng vai trò quan trọng trong hạ tầng đô thị của Trung Quốc. TPTM thu thập lượng lớn dữ liệu để cải thiện hoạt động. Các nhà phát triển xây dựng ứng dụng dựa trên hạ tầng này, biến dữ liệu thành thông tin hữu ích. Ví dụ, người đi xe buýt sử dụng ứng dụng giám sát giao thông để tối ưu thời gian đi lại, giảm tải cho hệ thống công cộng. Năm 2020, Trung Quốc đầu tư 1,4 nghìn tỷ USD hỗ trợ đổi mới công nghệ trong các lĩnh vực này.
Ấn Độ
“Sứ mệnh thành phố thông minh” (Smart City Mission), khởi xướng năm 2015, là dự án đột phá của Chính phủ Ấn Độ nhằm thay đổi diện mạo đô thị. Mục tiêu là biến tất cả các thành phố thành TPTM thông qua tận dụng công nghệ và phát triển địa phương. Chính phủ có kế hoạch tái phát triển các khu vực hiện có, tạo sinh kế, và phát triển các khu vực mới (ví dụ: khu vực đồng xanh) đáp ứng dân số đô thị tăng trưởng. Việc triển khai các giải pháp thông minh đòi hỏi ứng dụng công nghệ, thông tin và dữ liệu để nâng cao hạ tầng và dịch vụ, từ đó cải thiện chất lượng cuộc sống, tạo việc làm và tăng thu nhập. Ấn Độ đã chọn 100 thành phố để phát triển từ năm 2019 đến 2023.
Sơ đồ minh họa Sứ mệnh Thành phố Thông minh tại Ấn Độ
Dự kiến đến năm 2030, khu vực đô thị sẽ chiếm 40% dân số và đóng góp 75% GDP của Ấn Độ. “Sứ mệnh TPTM” là một sáng kiến quy hoạch và phát triển đô thị quan trọng. Chính phủ đang thử nghiệm nhiều chương trình và sáng kiến để triển khai hiệu quả, như diễn đàn TPTM thu thập thông tin từ các bên liên quan để lập kế hoạch. Các công ty tư nhân cũng hợp tác với các thành phố để phát triển sản phẩm và dịch vụ đáp ứng nhu cầu địa phương. Để xây dựng một TPTM, Ấn Độ đã tổng hợp bài học từ Sứ mệnh TPTM thành một cẩm nang phác thảo rõ ràng “Cái gì?”, “Tại sao?” và “Cách nào?”. Cuốn cẩm nang nhấn mạnh TPTM là thành phố phục vụ con người, không phải là trạng thái cuối cùng, mà là khả năng và sự linh hoạt để tiến bộ. “Thông minh” giúp thành phố khai thác tối đa nguồn lực hạn chế, huy động sự tham gia của người dân, thích ứng nhanh với thay đổi, kiên cường trước khủng hoảng, và sử dụng công nghệ cẩn trọng ở mọi bước để đạt quy mô và tốc độ.
Malaysia
Malaysia đã ban hành Khung quy định TPTM Malaysia (MSCF) như một tài liệu hướng dẫn cấp quốc gia cho các cấp chính quyền, doanh nghiệp, viện nghiên cứu và các bên liên quan trong việc lập kế hoạch và phát triển TPTM một cách toàn diện. MSCF định nghĩa TPTM trong bối cảnh Malaysia và xác định 7 thành phần chính: Kinh tế thông minh, Cuộc sống thông minh, Môi trường thông minh, Con người thông minh, Chính phủ thông minh, Di động thông minh và Cơ sở hạ tầng kỹ thuật số thông minh. Tài liệu cũng đưa ra các định hướng chính sách, chiến lược và sáng kiến cho từng thành phần.
MSCF được xây dựng dựa trên tầm quan trọng của việc triển khai TPTM, được chính phủ tin là phương pháp tiếp cận tương lai cho quy hoạch, phát triển và quản lý đô thị. TPTM có thể giải quyết các thách thức như cung cấp dịch vụ kém hiệu quả, ô nhiễm môi trường và tắc nghẽn giao thông, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống. MSCF cũng nhằm đáp ứng các chương trình nghị sự quốc gia và toàn cầu, đặc biệt là các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs), đảm bảo Malaysia theo kịp xu hướng phát triển đô thị toàn cầu.
Trong bối cảnh Malaysia, TPTM được định nghĩa là thành phố ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ và đổi mới để giải quyết vấn đề đô thị, bao gồm nâng cao chất lượng cuộc sống, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, phát triển môi trường bền vững, đảm bảo an toàn và khuyến khích quản lý đô thị hiệu quả. TPTM Malaysia hướng tới ba trụ cột chính: kinh tế cạnh tranh, môi trường bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống, phản ánh một tầm nhìn toàn diện và hài hòa.
Văn hóa đô thị và thiết chế xã hội trong phát triển đô thị thông minh tại Việt Nam
Đô thị là một thực thể sống động, hình thành và kết nối bởi môi trường tự nhiên, môi trường xã hội và môi trường nhân tạo. Sự tổng hòa của các mối quan hệ này thường được thể hiện qua các thiết chế xã hội và văn hóa xã hội, chi phối mọi hoạt động và hành vi của con người.
Một đô thị được đánh giá là đáng sống, có chất lượng cao khi các môi trường cấu thành nó đều trong lành, an toàn, thân thiện, tiện nghi, thông minh và minh bạch đối với cư dân và du khách. Hơn thế nữa, những yếu tố này cần không ngừng được cải thiện trong quá trình phát triển thông qua cơ chế quản lý – pháp chế, kiến tạo tiện ích, và đặc biệt là ý thức văn hóa đô thị cùng hành vi của cư dân.
Hiện nay, hầu hết các đô thị tại Việt Nam đang đối mặt với những thách thức toàn cầu mới nổi như hội nhập, cạnh tranh đô thị và yêu cầu phát triển bền vững gắn với tăng trưởng xanh. Tại các đô thị lớn, tình trạng ùn tắc giao thông phổ biến, quản lý hạ tầng (cấp thoát nước, xử lý rác thải) còn lạc hậu, các dịch vụ công (y tế, giáo dục) quá tải, môi trường ô nhiễm, an ninh trật tự bất ổn, thủ tục hành chính rườm rà cản trở phát triển kinh tế. Nhu cầu thay đổi cách thức quản lý và quản trị đô thị đang trở nên hết sức cấp bách, tạo cơ hội cho sự hình thành ĐTTM trong bối cảnh Cách mạng Công nghiệp 4.0. ĐTTM được định nghĩa là đô thị sử dụng CNTT, truyền thông (ICT) và IoT làm nền tảng để xây dựng một đô thị đáng sống với quy hoạch bền vững, quản lý hiệu quả, minh bạch, cạnh tranh cao, và kết nối liên vùng. ĐTTM có các đặc điểm như kinh tế số, môi trường thông minh, quản trị thông minh, giao thông thông minh, năng lượng thông minh, y tế thông minh, giáo dục thông minh, v.v., cung cấp dịch vụ tiện ích nâng cao chất lượng sống và năng lực cạnh tranh. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn gặp nhiều khó khăn: hệ thống dữ liệu đô thị phân tán, thiếu nhất quán; thiếu cơ sở pháp lý, quy chuẩn, tiêu chuẩn cho phát triển liên ngành; thiếu chính sách thu hút doanh nghiệp CNTT; chưa có kế hoạch phối hợp xây dựng khung thông minh đồng bộ hạ tầng CNTT.
Quang cảnh đô thị, minh họa môi trường cần sự minh bạch trong quản lý
Trước những hạn chế và thách thức này, việc xây dựng ĐTTM ở Việt Nam không chỉ dựa vào nguồn lực và công nghệ. Dưới góc độ xã hội học đô thị, cần ưu tiên giải quyết các vấn đề mang tính tiên quyết sau:
-
Nhà nước và chính quyền đô thị cần công khai, minh bạch các chủ trương, chính sách quản lý, đầu tư, đặc biệt trong đầu tư công, quy hoạch sử dụng đất, dịch vụ công ích. Đây là yếu tố then chốt để phát triển ĐTTM khả thi và hiệu quả. Sự công khai, minh bạch này cũng là nền tảng xây dựng và hoàn thiện kiến trúc thượng tầng theo hướng văn minh, thông minh, hiệu lực và được cộng đồng ủng hộ.
-
Từng bước xây dựng, quản lý, khai thác và chia sẻ nguồn dữ liệu đồng bộ, chính xác từ các Bộ, ngành, tổ chức, cá nhân. Dữ liệu là cơ sở để kiến tạo cơ chế, chính sách quản lý khoa học, giải quyết các mối quan hệ xã hội phức tạp, đảm bảo lợi ích quốc gia và quyền lợi, nghĩa vụ của cộng đồng. Đồng thời, cần chú trọng bảo mật dữ liệu, ban hành quy định về quyền và trách nhiệm bảo mật, đảm bảo an toàn dữ liệu ĐTTM.
-
Các ĐTTM không thể phát triển đơn lẻ mà cần được kết nối, chia sẻ liên vùng, trở thành nhân tố hạt nhân thúc đẩy phát triển cả vùng đô thị.
-
Do đó, cần xây dựng, kết nối liên thông, duy trì và vận hành hệ thống dữ liệu không gian đô thị số hóa và cơ sở dữ liệu đô thị quốc gia. Xây dựng và phát triển hệ thống dữ liệu đô thị theo từng cấp hành chính, hoàn thiện theo cấp độ đô thị, vùng và quốc gia. Song song với đó là nâng cao năng lực bảo vệ an ninh, an toàn thông tin, xử lý sự cố mạng.
-
Đầu tư phát triển ĐTTM cần giải quyết song hành các lĩnh vực và không gian đô thị giao thoa giữa văn hóa và văn minh, trên nền tảng không gian văn hóa vật chất (tiện ích đô thị), không gian văn hóa tinh thần (kết nối internet), và không gian văn hóa tổ chức xã hội (quản lý, cung cấp dịch vụ của chính quyền). Điều này có nghĩa là đồng thời giải quyết mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển, truyền thống và hiện đại, bản sắc và tiên tiến.
-
Phát triển ĐTTM là một quá trình liên tục, không thể đạt được ngay lập tức. Do đó, cần ngăn chặn và khắc phục ngay những yếu kém trong quản lý đô thị có nguy cơ cản trở tiến trình này, như xác định chưa chuẩn các hình thức giao thông công cộng, nhập khẩu công nghệ lạc hậu, quản lý phương tiện giao thông cá nhân mất kiểm soát, lạm dụng điều chỉnh quy hoạch, thiếu đồng bộ hạ tầng kỹ thuật (đường sá, vỉa hè, cây xanh, điện, nước, viễn thông). Vì vậy, cần đào tạo, tuyển dụng, nâng cao năng lực cho nguồn nhân lực phát triển ĐTTM theo hướng chuyên nghiệp hóa. Đồng thời, phát triển ứng dụng thông minh hỗ trợ ra quyết định trong lập, thẩm định, công bố quy hoạch, hệ thống cung cấp thông tin quy hoạch và tiếp nhận ý kiến cộng đồng, thông minh hóa quản lý giám sát thực hiện quy hoạch.
Giới thiệu tác giả
Bài viết được thực hiện bởi TS. KTS Nguyễn Tất Thắng, Nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Kiến trúc Quốc gia – Bộ Xây dựng, người có nhiều nghiên cứu chuyên sâu về các vấn đề đô thị, kiến trúc và sự giao thoa giữa văn hóa, xã hội với quá trình phát triển.
Đánh giá về vai trò của văn hóa đô thị trong đô thị thông minh
Xã hội học đô thị chủ yếu tập trung vào khía cạnh tổ chức xã hội, tác động đến cộng đồng cư dân thông qua thiết chế và luật pháp để điều hành, quản lý phù hợp với đặc điểm kinh tế, xã hội, văn hóa, đồng thời thúc đẩy sự thích ứng và hòa nhập vào môi trường tự nhiên, xã hội, vật chất và hình thể đô thị. Việc phát triển các đô thị theo hướng thông minh tại Việt Nam thực chất là hướng tới phát triển bền vững, giải quyết hài hòa ba trụ cột: phát triển kinh tế, nâng cao hạnh phúc con người và bảo vệ môi trường. Nhiệm vụ này đòi hỏi sự chung tay từ Nhà nước, các cấp chính quyền đô thị và chính cư dân đô thị trong việc cùng xây dựng, kiến tạo và thực thi cơ chế, chính sách, nghĩa vụ và quyền lợi theo hướng minh bạch, dân chủ và khoa học. Khái niệm văn hóa đô thị không chỉ là tập hợp các giá trị tinh thần hay vật chất, mà còn là cách thức tổ chức xã hội, hành vi ứng xử và sự tương tác giữa con người với không gian sống, đóng vai trò quyết định đến khả năng vận hành “thông minh” và bền vững của đô thị. Chỉ khi nền tảng văn hóa và xã hội vững chắc, được thể chế hóa và thực thi hiệu quả, các giải pháp công nghệ mới thực sự phát huy tối đa hiệu quả, kiến tạo nên những đô thị đáng sống và phát triển thịnh vượng.
Tài liệu tham khảo
- https://www.ppj.gov.my/storage/putrajaya07/489/489.pdf
- https://thechinaguys.com/china-smart-cities-development/
- https://smartnet.niua.org/sites/default/files/resources/making a city smart mar2021.pdf
- https://www.malaysia.gov.my/portal/content/30947
- Nguyễn Tất Thắng: “Chất lượng môi trường không khí trong đô thị – Góc nhìn từ thiết chế xã hội và văn hóa đô thị tại Việt Nam”. Tạp chí Kiến trúc – Hội KTS Việt Nam, số 02/2020
- Nguyễn Tất Thắng: “Văn hóa kiến trúc bản địa kết hợp với công nghệ 4.0 – Cuộc cách mạng hóa Kiến trúc theo xu hướng bền vững”. Tạp chí Xây dựng – Bộ Xây dựng, số 09/2021.
Dowload Văn hóa đô thị PDF
Để hiểu rõ hơn về vai trò của văn hóa và thiết chế xã hội trong bối cảnh phát triển đô thị thông minh tại Việt Nam, bạn có thể tìm đọc thêm các tài liệu nghiên cứu chuyên sâu. Nội dung bài viết này cung cấp một góc nhìn quan trọng về chủ đề văn hóa đô thị PDF, giúp bạn tiếp cận những phân tích sâu sắc từ góc độ chuyên gia. Hãy tìm kiếm các nguồn thông tin uy tín hoặc ấn bản PDF của bài viết này để nghiên cứu kỹ lưỡng hơn.